Każdy z nas ma wrodzoną zdolność do obrony. Posiadamy psychologiczne mechanizmy obronne, określane jako nieświadome sposoby redukowania i unikania potencjalnie zagrażających nam uczuć. Mechanizmy te są nam bardzo potrzebne do utrzymania równowagi, zdarza się jednak, że stosujemy je w nadmierny sposób, przez co stają się źródłem problemów.

Mechanizmy obronne a rodzina Freuda

Pojęcie mechanizmów obronnych wprowadził Zygmunt Freud, twórca psychoanalizy, a jego córka – Anna Freud, poświęciła szczególnie dużo uwagi temu zagadnieniu. Opisała stosowane przez nas mechanizmy w książce “Ego i mechanizmy obronne”. 

Mechanizmy obronne pozwalają zmniejszyć nasilenie emocji poprzez zmianę odbioru sytuacji. Nie musimy sięgać do źródeł problemu, by znaleźć równowagę. Dzięki mechanizmom radzimy sobie lepiej ze stresem, nawet wtedy, gdy mamy różne doświadczenia z przeszłości – nie przeszkadzają nam one w uzyskaniu spokoju tu i teraz. Niestety przez wzgląd na ich skuteczność, mogą one stanowić również zagrożenie. Mechanizmy, stosowane zbyt często, wchodzą w nawyk i mogą stać się jedynym sposobem radzenia sobie w trudnych sytuacjach.

Mechanizmy obronne, o których piszemy to np.: zaprzeczanie, wyparcie, tłumienie, projekcja, przemieszczenie, regresja, identyfikacja, racjonalizacja, fiksacja, izolacja, kompensacja czy nawet humor.

Przykład działania mechanizmów obronnych

Aby zobrazować działanie mechanizmów obronnych przeanalizujemy sposób działania zaprzeczania i wyparcia. Obydwa te mechanizmy zniekształcają rzeczywistość poprzez ukrywanie wydarzeń przed świadomością.

Zaprzeczanie to ignorowanie nieprzyjemnych faktów i ich łagodniejsza (lecz nieadekwatna) interpretacja. Zaprzeczamy nie tylko faktom, ale również uczuciom.

Z tego mechanizmu bardzo często korzystają dzieci, np. kiedy dociera do nich komunikat o rozwodzie rodziców. Zaprzeczanie pozwala na stopniowe oswajanie się z sytuacją. W pewnym momencie musimy zmierzyć się z rzeczywistością i uznać obecność bolesnych uczuć – jeśli do tego nie dojdzie, mogą się pojawić dalsze problemy natury emocjonalnej lub psychologicznej.

Wyparcie różni się od zaprzeczenia tym, że dopuszczamy do siebie bolesne uczucia, lecz szybko o nich zapominamy, jakby nic się nie stało. Uczucia te w nas pozostają i są przechowywane w nieświadomości, ujawniają się w pewnych warunkach. Mogą nas jednak zaskoczyć w nieoczekiwanym momencie.

Mechanizmy obronne to metody radzenia sobie z wewnętrznymi konfliktami, chroniące nasze ego. Pozwalają zmniejszyć lęk, pozbyć się frustracji czy poczucia winy. Najczęściej są to działania nawykowe i nieuświadomione. Warto przyjrzeć się swoim metodom radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, by sprawdzić, czy nie generują one dodatkowych napięć i komplikacji w naszym życiu.